Налады залічэння
Як жыць экалагічна
Праграма навучання
Тут вы можаце праслухаць тэкст модуля:
Можаш уявіць сваё жыццё без кавы ці шакаладу?
Нажаль, з-за змены клімату гэтыя прадукты могуць стаць рэдкасцю ўжо ў найблізкія дзесяцігоддзі — засуха і падвышэнне тэмпературы прывядуць да значнага вы можаце праслухаць тэкст модуля: скарачэнню ўраджайнасці кававых зерняў і какава-бабоў.
І гэта не адзіная страта, з якой нам давядзецца сутыкнуцца. Змяненне клімату так ці інакш уплывае на жыццё кожнага і кожнага з нас ужо сёння, і, каб захаваць нашу планету, нам усім трэба стаць больш экадружалюбнымі як мага хутчэй. Давай разбяромся, што такая змена клімату і як яна можа паўплываць на наша жыццё ў будучыні.
Магчыма, табе ўжо даводзілася чуць аб глабальным пацяпленні. Сёння больш карэктна выкарыстоўваць тэрмін «змена клімату», таму што апроч падвышэння глабальнай тэмпературы мы таксама назіраем змены ў характары ападкаў і вятроў. Каб зразумець, што такое змяненне клімату, чым яно выклікана і да якіх наступстваў прыводзіць, прапануем ролік з YouTube o глабальным пацяпленні.
Цяпер ты сапраўды ведаеш, што:
1. Клімат мяняецца!.
2. Бягучы змяненне клімату справакавана чалавечай дзейнасцю.
3. Змяненне клімату ўплывае на навакольнае асяроддзе, біяразнастайнасць і ўсе сферы жыццядзейнасці чалавека: эканоміку, харчовую бяспеку, сельскую гаспадарку, транспарт, здароўе і іншыя.
Функцыянаванне некаторых сектараў эканомікі прыводзіць да значна большай колькасці выкідаў парніковых газаў, чым іншых. Напрыклад, больш за ўсё за забруджванне планеты адказныя такія сектары, як атрыманне электраэнергіі і цяпла, транспарт, прамысловасць і будаўніцтва, сельская гаспадарка (падрабязней глядзі на малюнку 1).
Малюнак 1 — Размеркаванне выкідаў парніковых газаў па сектарах эканомікі.
Сусветная супольнасць прыкладае шмат намаганняў для змякчэння наступстваў змены клімату і адаптацыі да іх. Адзін з важных крокаў у гэтым напрамку - распрацоўка міжнародных пагадненняў. Так, напрыклад, у 2015 годзе было прынята Парыжскае пагадненне, мэта якога — утрымаць павышэнне глабальнай сярэдняй тэмпературы ніжэй за 2 °C і прыкласці намаганні для таго, каб яе рост абмежаваўся 1,5 °C.
Аднак, нягледзячы на ўсе намаганні, 2021 год стаў адным з сямі самых цёплых за ўсю гісторыю назіранняў і сёмым годам запар, калі глабальная тэмпература была вышэйшая за даіндустрыяльны ўзровень (1850—1900 гг.) больш, чым на 1 °C. Гэта значыць, што мы імкліва набліжаемся да мяжы, усталяванай Парыжскай дамовай, таму кожнай і кожнаму з нас ужо зараз важна рабіць усё магчымае, каб адаптавацца да змены клімату.
Сёння ў свеце пражывае 1,8 мільярда маладых людзей ва ўзросце ад 10 да 24 гадоў. Гэта значыць, што ты ўяўляеш самае шматлікае пакаленьне моладзі ў гісторыі. Пакаленне наватараў, прадпрымальнікаў і агентаў перамен, якое можа ўнесці каштоўны ўклад у барацьбу са змяненнем клімату.
ЮНІСЕФ стварыў праграму «Галасы моладзі» (англ. Voices of Youth) — платформу, дзе маладыя людзі могуць свабодна гаварыць і дзейнічаць у інтарэсах сваёй агульнай будучыні, у тым ліку і ў пытаннях змены клімату. Дзякуючы гэтай праграме хлопцы і дзяўчаты з розных краін свету змаглі далучыцца да 26-й сесіі Канферэнцыі бакоў Рамачнай Канвенцыі ААН аб змяненні клімату ў Глазга (Вялікабрытанія), каб прадставіць галасы дзяцей і моладзі ў абарону клімату.
У паўсядзённым жыцці ты таксама можаш выбіраць больш кліматычна дружалюбныя рашэнні і такім чынам уносіць уклад у агульную справу па барацьбе са змяненнем клімату.
Для пачатку разлічы свой вугляродны след з дапамогай калькулятара - так ты даведаешся, наколькі моцна твой звыклы лад жыцця ўплывае на клімат, і зможаш зразумець, у якіх сферах жыцця табе варта стаць больш кліматычна дружалюбным. Не спрабуй змяніць усё і адразу: пачні з малога і паступова фармуй новыя звычкі. Пастарайся падключыць да клопату аб клімаце сваіх сяброў - разам вам будзе прасцей прывыкаць да экалагічна дружалюбных паводзін. Праз пару месяцаў зноў скарыстайся калькулятарам - і ты ўбачыш, якія змены ўжо адбыліся дзякуючы твайму новаму ладу жыцця.
Перш чым перайсці да практычных парад, якія дапамогуць весці больш кліматычна дружалюбны лад жыцця, давай праверым тваю ўважлівасць. Прачытай сцвярджэнні і адзнач, якія з іх дакладныя, а якія не:
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ
Або Топ-10 парад, як паводзіць больш кліматычна дружалюбны лад жыцця
1. Пры перамяшчэнні на невялікія адлегласці хадзі пешшу, выкарыстоўвай веласіпед, самакат або грамадскі транспарт.
2. Хоць бы раз у тыдзень аддавай перавагу вегетарыянскай дыеце, таму што вытворчасць мяса аказвае наймацнейшае ўздзеянне на клімат (мал. 2). Ёсць яшчэ адзін класны падыход да харчавання - флексітарыянства. Гэта літаральна азначае гнуткае вегетарыянства, калі ты прытрымліваешся бязмясной дыеты, але часам усё ж можаш ужываць у ежу мяса, птушку і рыбу, напрыклад, калі порцыя ежы прыгатаваная загадзя. У модулі па зялёным сілкаванні мы падрабязней распавядзем аб розных прыёмах па-экалагічнаму дружалюбнага сілкавання, напрыклад, Meatless Monday, што ў перакладзе з ангельскай значыць «панядзелак без мяса».
Малюнак 2 — Выкіды парніковых газаў у кілаграмах пры розных дыетах.
3. Старайся з'ядаць порцыі цалкам. Пападаючы на звалку, харчовыя адыходы прыводзяць да вялікіх выкідаў парніковых газаў.
4. Выбіраючы сшыткі, альбомы для малявання і паперу для прынтара, аддавай перавагу паперы з другаснай сыравіны.
5. Выкарыстаныя сшыткі і іншую непатрэбную паперу здавай у макулатуру для другаснай перапрацоўкі. Гэта дазволіць не толькі скараціць выкіды парніковых газаў, але і выратаваць ад высечкі дрэвы, а таксама зэканоміць электраэнергію і ваду (глядзі мал. 3).
Малюнак 3 — Перапрацаваная папера vs папера з першаснай сыравіны.
6. Адмоўся ад аднаразовых тавараў (напрыклад, ад шарыкавых ручак, у якіх нельга замяніць стрыжань).
7. Хадзі ў краму са сваім шматразовым шоперам.
8. Для напояў на вынас выкарыстоўвай свой шматразовы кружку (мал. 4).
Малюнак 4 — Уплыў напояў на вынас на клімат.
9. Купляй адзенне, толькі калі яно табе сапраўды неабходна, і не вядзіся на хітрыкі маркетолагаў. Памятай, што вытворчасць новых рэчаў дорага абыходзіцца навакольнаму асяроддзю (мал. 5).
Малюнак 5 — «Экалагічны кошт» вытворчасці адной баваўнянай футболкі.
10. Стань кліматычным амбасадорам ці амбасадоркай. Расказвай сваім сябрам і знаёмым пра змену клімату і пра тое, як зрабіць свой лад жыцця больш экадружалюбным.
Тут вы можаце праслухаць тэкст модуля:
Раней прадукты харчавання куплялі на разважванне, а напоі — на разліў у шматразовую тару. Зеляншчыкі прадавалі гародніну без упакоўкі, мяснікі заварочвалі мяса ў ваксаваную паперу, а шкляныя бутэлькі з-пад малака мылі і выкарыстоўвалі паўторна або здавалі на пераплаўку для вырабу новых бутэлек.
Сёння ж шмат прадуктаў і напояў спакаваны ў пластык. Толькі ўяві: за апошнія 70 гадоў у свеце колькасць пластыка павялічылася ў 160 разоў! Як выйшла, што матэрыял, які ствараўся для працяглага выкарыстання, ператварыўся ў аднаразовы?
Справа ў тым, што пластык танны ў вытворчасці, а яшчэ лёгкі і даволі ўстойлівы да ўплыву фактараў навакольнага асяроддзя. Менавіта таму ён выцясняе астатнія матэрыялы нават у тых галінах, дзе даўгавечнасць не важная, напрыклад, у вытворчасці пакавання.
Малюнак 1 — Тэрмін службы рэчаў.
У апошнія гады пластыкавае забруджванне стала сапраўднай праблемай для нашай планеты. Як вырашыць гэтую праблему? Пра гэта нам раскажа экспертка курса Маша. Глядзі відэа!
Спасылка на анлайн-інструкцыі.
Канцэпцыя Zero Waste грунтуецца на пірамідзе прыярытэтнасці нашых дзеянняў пры абыходжанні з адходамі (мал. 2).
Малюнак 2 — Піраміда прыярытэтнасці.
Малюнак 3 — Шматразовыя альтэрнатывы.
За смеццем з кантэйнераў для збору другасных рэсурсаў прыязджаюць спецыяльныя машыны. Калі мы абвыкнем сартаваць смецце правільна, паперу, пластык і шкло пачнуць вывозіць розныя машыны, а пакуль усе тры фракцыі вязуць на адну сартавальную лінію. Работнікі рукамі перабіраюць тое, што мы сабралі паасобна, і сартуюць пакеты, шкло, металічныя слоікі, паперу і пластыкавыя пакаванні, падзяляючы іх па тыпах і колерам (мал. 4).
Шкло:
Пластык:
Папера:
Змешаныя адходы:
Малюнак 4 - Сартаванне адходаў.
На буйных лініях сартавання аўтаматычна адлучаюцца арганічныя прымешкі і метал. Вынятыя другасныя рэсурсы прасуюць, пакуюць і адвозяць на заводы для перапрацоўкі і вытворчасці новых рэчаў. Так, напрыклад, у 2021 годзе ў Беларусі сабралі і адправілі на перапрацоўку каля 29 працэнтаў камунальных адходаў.
Вытворчасць рэчаў з другаснай сыравіны эканоміць першасныя прыродныя рэсурсы і патрабуе менш энергіі, чым для здабычы першаснай сыравіны. Напрыклад, кожная тона перапрацаванага шклабою эканоміць больш за тону прыроднай сыравіны, у тым ліку каля 650 кг кварцавага пяску, 185 кг кальцынаванай соды і 200 кг вапняка. Для вытворчасці 1000 лістоў паперы трэба 5,6 кг макулатуры і 200-250 л вады - гэта дапаможа зэканоміць 15 кг драўніны і 100-150 л вады.
Перад табой спіс адходаў і чатыры розныя кантэйнеры. Перацягніце адходы ў правільны кантэйнер.
Але перапрацоўкі адходаў у другасную сыравіну недастаткова, каб спыніць рост смеццевых гор, таму што не ўсе адходы паддаюцца перапрацоўцы, а другасную сыравіну немагчыма перапрацоўваць бясконца. З кожным разам якасць сыравіны, якая перапрацоўваецца, пагаршаецца. Напрыклад, цэлюлознае валакно можа быць паўторна выкарыстана не больш за шэсць разоў, а пластык - не больш за пяць.
А зараз час патрэніраваць атрыманыя веды! Перад табой выявы розных рэчаў. Выберы тыя, якія здаюцца табе шматразовымі.
Нуль адходаў - гэта не толькі модная плынь, але і стратэгія выжывання, дзе ад нашых дзеянняў залежыць, наколькі камфортна мы зможам жыць у будучыні. І гаворка ідзе не аб камфорце, які забяспечваюць рэчы, а аб магчымасці і далей бачыць і атрымліваць асалоду ад прыродай, піць ваду без часціц мікрапластыка і не баяцца, што заўтра мы прачнемся каля смеццевага палігона.
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ
1. Навучыся казаць "не".
2. Скараці тое, ад чаго не атрымалася адмовіцца.
3. Калі не атрымалася адмовіцца ад рэчы, паспрабуй падоўжыць тэрмін яе службы.
4. Сартуй адходы, якіх не ўдалося пазбегнуць.
5. Выкідвай рэчы толькі ў крайнім выпадку.
Тут вы можаце праслухаць тэкст модуля:
Давай замацуем твае веды аб моцным і слабым устойлівым спажыванні. Суаднясі пералічаныя прынцыпы з тыпамі спажывання.
У мінулым модулі мы пазнаёміліся з класнай стратэгіяй задаваць сабе пытанні перад тым, як рабіць пакупкі. Давай крыху ўдакладнім і пашырым яе. (Мал. 1)
Малюнак 1 — Піраміда прыярытэтнасці 2.0.
Спытай сябе:
Ці сапраўды мне патрэбна гэтая рэч?
Колькі рэсурсаў выдаткавана на яе вытворчасць?
Дзе яна зроблена і ў што запакаваная?
Як доўга яна мне праслужыць?
Ці можна будзе адрамантаваць яе ці аддаць камусьці пасля выкарыстання?
Ці ёсць больш устойлівая альтэрнатыва гэтай рэчы?
Адказаўшы на гэтыя пытанні, ты зможаш рацыянальна і адказна падысці да выбару таго ці іншага тавара.
Давай падрабязна спынімся на вопратцы, касметыцы і бытавой хіміі. Гэтыя тавары мы купляем часцей за ўсё, не лічачы прадуктаў харчавання, пра якія мы пагаворым у наступным модулі.
Некалькі фактаў аб тэкстыльнай галіны (Мал. 2):
за апошні год каля 30% прадметаў нашага адзення не былі надзетыя ні разу;
сёння перапрацаваныя матэрыялы складаюць менш за 10 % сусветнага рынку тэкстылю (і ў асноўным яны з'яўляюцца прадуктам перапрацоўкі адходаў ПЭТ бутэлек, а не перапрацаванага тэкстылю). У Беларусі тэкстыльныя адходы не перапрацоўваюцца;
штогод у індустрыі моды выкарыстоўваецца 93 мільярды кубаметраў вады - гэтага дастаткова для задавальнення запатрабаванняў 5 мільёнаў чалавек;
73% выкінутай вопраткі будуць спалены ці пахаваны на сметніку. Каля 12% пойдуць на набіванне матрацаў або анучы для ўборкі і менш за 1% - на выраб новага адзення;
калі мы будзем выкарыстоўваць адзенне ўсяго на 9 месяцаў даўжэй, чым прывыклі, то колькасць адходаў скароціцца на 20-30%.
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ №1
P.S. Там, дзе ёсьць нумар 1, будзе і нумар 2, а можа і 3
Як зменшыць свой уплыў на навакольнае асяроддзе?
перад купляй новага прадмета адзення падумай, ці сапраўды ён табе неабходны;
па магчымасці выбірай якасныя рэчы, якія будуць доўга насіцца (звычайна такія рэчы каштуюць даражэй, але і праслужаць яны нашмат даўжэй);
купляй рэчы, якія ўпішуцца ў твой гардэроб;
для ўрачыстасцяў і вечарынак бяры рэчы напракат або пазычай - не трэба купляць убор на адзін раз;
змяняйся рэчамі і часцей зазірайце ў крамы, дзе прадаюцца добрыя, але непатрэбныя іншым рэчы;
уладкоўвай своп-вечарынкі, каб дзяліцца з сябрамі і сяброўкамі тымі рэчамі, якія табе ўжо не патрэбныя;
рамантуй адзенне з дэфектамі замест таго, каб выкідваць яе і купляць новую;
беражліва ставіся да сваёй вопраткі: насі акуратна, сцірай па неабходнасці (пажадана на нізкіх тэмпературах з выкарыстаннем зберагалых мыйных сродкаў).
Час пагаварыць аб касметыцы. З кожным годам памер паліц з касметыкай расце: маркетолагі працягваюць пераконваць нас у тым, што нам трэба ўсё больш спецыялізаваных сродкаў для розных частак цела. Але яны замоўчваюць, якія небяспекі можа ўтойваць касметыка для здароўя і навакольнага асяроддзя.
Які касметыкай нельга карыстацца падлеткам? Нажаль, у некаторых касметычных сродках утрымоўваюцца хімічныя рэчывы, якія могуць негатыўна ўплываць на гармоны. Здаровы гарманальны фон асабліва важны ў перыяд палавога паспявання - менавіта тады, калі маладыя людзі, як правіла, і пачынаюць эксперыментаваць з рознымі касметычнымі прадуктамі. Напрыклад, падчас аднаго даследавання высветлілася, што амерыканскія дзяўчаты-падлеткі ў сярэднім выкарыстоўваюць 17 тавараў для асабістай гігіены кожны дзень, што на 40% больш, чым дарослыя жанчыны. Толькі ўяві, якую шкоду арганізму яны могуць нанесці, калі будуць выкарыстоўваць няякасную прадукцыю!
Пагрозу для здароўя можна мінімізаваць, скараціўшы колькасць прадуктаў па догляду за целам, заўсёды правяраючы іх склад на таксічныя інгрэдыенты і прытрымліваючыся рэкамендацый па выбары бяспечных прадуктаў. (Мал. 3)
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ №2
На што яшчэ звярнуць увагу пры выбары касметыкі?
Выбіраючы скрабы і гамажы, аддавай перавагу тым, у складзе якіх няма ПЭТ-гранул. Пападаючы ў сцёкавыя воды, такія гранулы практычна не паддаюцца раскладанню і пасля аказваюць негатыўны ўплыў на водныя экасістэмы.
Старайся не купляць касметычныя сродкі ў выглядзе аэразоляў. Справа ў тым, што для стварэння ціску ў балоне выкарыстоўваецца сумесь вуглевадародаў - прапеленты. Па-першае, гэтая сумесь вельмі гаручая і выбуханебяспечная, па-другое, не бясшкодная для арганізма. Гэтыя рэчывы прыгнятаюць нервовую сістэму і могуць выклікаць галаўны боль, галавакружэнне, млоснасць і дрымотнасць.
Аддавай перавагу касметычным сродкам, упакаваным у тару большага аб'ёму, - гэта дазволіць значна скараціць адукацыю адходаў.
Сёння нам складана ўявіць сваё жыццё без розных якія чысцяць сродкаў, якія дапамагаюць пазбавіцца ад бруду, іржы, налёту і мікробаў. На жаль, рэчывы, якія змяшчаюцца ў бытавой хіміі, могуць негатыўна ўплываць на наша здароўе, выклікаць галаўны боль, алергію і зніжаць імунітэт.
Каб пазбегнуць гэтых праблем, перад пакупкай сродкаў для ўборкі і мыцця абавязкова чытай іх склад. У "Экагіды спажыўца" ты знойдзеш інфармацыю аб тым, якіх рэчываў сапраўды не павінна быць у складзе бытавой хіміі. А яшчэ памятай (і абавязкова раскажы бацькам), што асноўныя забруджванні можна прыбраць з дапамогай звычайнага воцату і соды, а дадаць прыемны водар дапамогуць эфірныя алею, духмяныя травы і цытрусавыя. Вось некалькі рэцэптаў (Мал. 4).
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ №3
P.S. Трэці і апошні ў гэтым модулі.
Пры выбары бытавой хіміі кіруйся наступнымі правіламі:
уважліва чытай склад сродкаў і выконвай рэкамендацыі вытворцы па іх выкарыстанні і захоўванні;
падчас выкарыстання бытавой хіміі апранай пальчаткі, рэспіратар або праветрывай памяшканне;
захоўвай бытавую хімію там, дзе радзей за ўсё бываеш і далей ад маленькіх дзяцей - яны больш схільныя дзеянню шкодных рэчываў, чым дарослыя;
не плануй уборку з выкарыстаннем хімічных рэчываў на вечар, інакш падчас сну ты будзеш дыхаць рэчывамі, якія трапілі ў паветра пры ўборцы.
Тут вы можаце праслухаць тэкст модуля:
Больш за палову насельніцтва планеты пражывае ў гарадах. Напрыклад, 75% беларусаў - гараджане. Гэты паказчык называецца ўзроўнем урбанізацыі і адлюстроўвае, якая частка насельніцтва краіны жыве ў гарадах. У некаторых краінах узровень урбанізацыі дасягае 100% - часцей за ўсё гэта маленькія краіны ці гарады-дзяржавы, напрыклад, Ватыкан або Ганконг. Але ёсць шмат дзяржаў, асабліва ў Афрыцы, дзе ў гарадах пражывае не больш за 20% насельніцтвы.
Паспрабуй адгадаць, які горад-дзяржава намаляваны на малюнку.
У цэлым жа гарадоў робіцца ўсё больш. Кожны год колькасць гараджан павялічваецца на 65 мільёнаў чалавек. І калі 70 гадоў таму ўзровень урбанізацыі складаў каля 30%, а сёння - каля 55%, то, паводле прагнозаў, ужо ў 2030 годзе ў гарадах будзе пражываць ⅔ насельніцтва планеты.
Гарады спажываюць каля 80% усёй вырабляемай у свеце энергіі і выкідваюць амаль 70% усяго аб'ёму парніковых газаў, якія наносяць непапраўную шкоду экасістэме планеты. Гарады таксама на некалькі градусаў награваюць паветра вакол сябе - гэта называецца эфектам цеплавой выспы. Напэўна, вы з сябрамі заўважалі, што ў цэнтры горада заўсёды цяплей, чым на ўскраінах, а на прыродзе дыхаецца лягчэй, чым нават на самых зялёных вуліцах. Як правіла, гарады забруджаны: прамысловыя выкіды, хімікаты, якія выкарыстоўваюцца для ўборкі вуліц, выхлапныя газы - усё гэта забруджвае рэкі, падземныя воды і паветра, ад чаго пакутуе флора і фауна не толькі гарадоў, але і навакольных тэрыторый.
І калі мы хочам і далей жыць у гарадах і карыстацца іх камфортам, вельмі важна «здружыць» гарады і прыроду і перастаць наносіць шкоду навакольнаму асяроддзю.
Прырода ўяўляе сабой сістэму - сукупнасць розных элементаў (раслін, жывёл, насякомых, бактэрый і іншых), якія звязаны адзін з адным і ўвесь час і збалансавана ўзаемадзейнічаюць. Калі парушыць гэты баланс - знішчыць нейкі від раслін або жывёл - сістэма пачне разбурацца.
Такія натуральныя сістэмы існуюць і ў гарадской прасторы. Паркі, скверы і бульвары - гэта не проста прыемныя месцы для прагулкі, а элементы зялёнай сістэмы горада, якая падтрымлівае здаровы стан гарадскога асяроддзя. Разам з вадаёмамі і рэкамі яны складаюць водна-зялёную сістэму або экалагічны каркас горада. (Мал.1)
Малюнак 1 — Цэласнасць экалагічнага каркаса.
У экалагічным каркасе горада вузлы называюцца ядрамі. Гэта паркі, скверы, лесапаркі - любыя буйныя зялёныя тэрыторыі, дзе спакойна могуць жыць і развівацца расліны і жывыя арганізмы ад дробных насякомых да буйных жывёл. Такія ядры не толькі становяцца домам для жывёл, дапамагаючы захаваць натуральную прыроду ўнутры горада, але і выпрацоўваюць вялікую колькасць кіслароду, астуджаюць і ўвільгатняюць паветра.
Нават высаджаныя ўздоўж вуліц дрэвы не даюць моцна награвацца асфальту, будынкам і аўтамабілям і ў цэлым стрымліваюць нагрэў паветра ў горадзе. Націснуўшы знак пытання на малюнку, ты пазнаеш тэмпературу вуліцы і аб'ектаў, якія на ёй знаходзяцца.
Сувязі або калідоры экалагічнага каркаса - гэта любыя лінейныя зялёныя элементы горада, напрыклад, рэкі, бульвары або зялёныя вуліцы.
Зялёныя калідоры патрэбны не толькі для прагулак гараджан, але і для спакойнага перамяшчэння па іх жывёлах (гэта дазваляе ім шукаць сабе ежу, камфортнае месца для жыцця і пераносіць насенне раслін).
Рэкі здольныя выносіць з горада забруджанае паветра - менавіта такую ролю ў Мінску адыгрывае Свіслач. Сама рака і яе сістэма паркаў і бульвараў называецца водна-зялёным дыяметрам і з'яўляецца галоўным элементам зялёнага каркаса горада. Наша задача як адказных гараджан берагчы гэтую зялёную сістэму і не даць ёй разбурыцца: уважліва ставіцца да паркаў, сквераў і набярэжных, паліваць дрэвы і хмызнякі ў моцную спякоту, дапамагаць высаджваць новыя расліны, правільна карміць птушак і іншых дробных жывёл у горадзе.
У горадзе існуюць і іншыя сістэмы, якія ўплываюць на экалагічны стан гарадскога асяроддзя, напрыклад, мабільнасць - сістэма перамяшчэння чалавека па горадзе.
Падумай і абяры, якія са сродкаў перамяшчэння можна ўключыць у паняцце мабільнасці.
Часта мабільнасць забяспечваецца вялікай колькасцю аўтамабіляў, што наносіць вялікую шкоду экалогіі горада. Толькі ўяві, што 72% усіх выкідаў прыпадаюць менавіта на аўтамабілі! У некаторых гарадах паветра настолькі загазавана, што ў пэўныя дні гараджанам не рэкамендуюць нават выходзіць на вуліцу - настолькі гэта небяспечна для іх здароўя. Вырашыць гэтую праблему магчыма дзякуючы прынцыпам устойлівай мабільнасці. (Мал. 2)
Малюнак 2 — Піраміда ўстойлівай мабільнасці.
Устойлівая мабільнасць - гэта свабоднае камфортнае перамяшчэнне чалавека, якое не наносіць шкоды навакольнаму асяроддзю і здароўю іншых людзей. У рамках гэтай канцэпцыі прыярытэт аддаецца перамяшчэнню пешшу. Таксама экалагічнымі лічацца паездкі на роварах і самакатах, а ў выпадку далёкіх паездак - на грамадскім транспарце (асабліва на тралейбусе, электробусе або трамваі). А вось паездкі на аўтамабілях рэкамендуецца скараціць: у параўнанні з грамадскім транспартам машыны перавозяць мала людзей і робяць шмат выкідаў. У выпадку, калі паездкі на аўтамабілі не пазбегнуць, важна старацца займаць усе сядзенні, каб за адзін раз перавезці як мага больш людзей.
Як яшчэ можна зрабіць гарады больш экалагічнымі? Напрыклад, выкарыстоўваць альтэрнатыўныя крыніцы атрымання энергіі (сонечную або энергію ветра) і імкнуцца яе эканоміць. У гэтым дапамогуць энергазберагальныя лямпачкі, свяцільні з датчыкамі руху і наша памяць - не забывай выключаць святло і электрапрыборы, калі не карыстаешся імі.
Таксама важна, каб экалагічнымі былі і будынкі ў горадзе. Гэтага можна дасягнуць, выкарыстоўваючы па-экалагічнаму чыстыя будаўнічыя матэрыялы, а таксама прадугледжваючы вертыкальнае азеляненне (сцены з раслін) і зялёныя дахі (прасторы-сады на дахах будынкаў).
Зялёныя экалагічныя гарады ці раёны ўжо існуюць - гэта не нейкая фантастычная будучыня. Напрыклад, раён Хамарбю Шастад (Hammarby Sjöstad) у Стакгольме або квартал Вобан (Vauban) у Фрайбургу. Пра гэтыя ды іншыя экалагічныя праекты ты можаш пачытаць у інтэрнэце ці пагуляць па іх з дапамогай Google Карт.
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ
Аддавай перавагу экалагічна дружалюбнаму спосабу перамяшчэння па горадзе. Прапануй бацькам уладкоўваць дзень без аўтамабільнага транспарта. Усёй сям'ёй перасоўвайцеся пешшу або на роварах, самакатах, скейтах.
Уважліва ставіся да паркаў і вуліц, па якіх ты гуляеш. Калі ўбачыш смецце на зямлі, падымі і выкінь яго ў урну - гэта ўчынак годнага чалавека. Ты таксама можаш далучыцца да плоггераў, якія бегаюць па вуліцах і парках і заадно збіраюць смецце, якое потым здаюць на перапрацоўку.
Палівай дрэвы і хмызнякі ў сваім двары ў гарачыя перыяды часу. Прымай удзел у высадцы дрэў і кветнікаў. Бабулі, якія высаджваюць кветнікі перад нашымі пад'ездамі, - сапраўдныя гераіні.
У зімовы час можна зрабіць кармушкі для птушак і дробных жывёл - у гэтым дапаможа інфармацыя на сайце Экаідэі.
Расказвай усім пра свае новыя зялёныя звычкі. Цяпер модна быць экалагічным!
Тут вы можаце праслухаць тэкст модуля:
Некантраляваная вытворчасць і спажыванне прывялі да з'яўлення мноства праблем.
Як думаеш, што гэта за праблемы?
Выберы карцінкі, на якіх намаляваны праблемы, выкліканыя некантралюемай вытворчасцю і спажываннем.
Буйнамаштабнае павелічэнне аб'ёму адходаў, энергетычная залежнасць ад неаднаўляльных крыніц энергіі, перавытворчасць - усе гэтыя пытанні нельга вырашыць з дапамогай лінейнай эканомікі, бо менавіта яна і стала прычынай іх узнікнення.
І толькі цыркулярная эканоміка можа змяніць бягучы стан рэчаў - садзейнічаць вырашэнню такіх глабальных праблем, як змяненне клімату, стварэнню атмасферы супрацоўніцтва за кошт салідарнасці вытворцаў і спажыўцоў, а таксама павышэнню ўзроўню даверу ў грамадстве.
Што такое сумеснае выкарыстанне рэчаў і як яно ўпісваецца ў цыркулярную эканоміку? Пра сумеснае выкарыстанне рэчаў мы ведаем ужо даўно і часта бярэм нешта ў часовае карыстанне. Напрыклад, арандуем ровары, аўтамабілі ці кватэры з дапамогай розных прыкладанняў, якія выконваюць ролю пасярэднікаў, звязваючы тых, хто валодае чымсьці для шарінга, і тых, хто зацікаўлены ў тым, каб гэта арандаваць.
З пункту гледжання цыркулярнай эканомікі шэрынг суадносіцца з прынцыпамі сістэмнага мыслення і ўстаноўкай на памяншэнне адходаў. Шэрынг рэчаў дазваляе рацыянальна іх выкарыстоўваць і пазбягаць перавытворчасці. Напрыклад, замест таго каб купляць праектар, які мы будзем выкарыстоўваць толькі некалькі разоў у год, мы можам узяць яго ў арэнду. Так мы захаваем рэсурсы, якія спатрэбяцца на яго вытворчасць.
З пункту гледжання цыркулярнай эканомікі рэчы павінны выкарыстоўвацца як мага даўжэй і больш актыўна, каб "адпрацаваць" патрачаныя на іх рэсурсы. Таму шэрынг кватэр, аўтамабіляў, ровараў і абсталявання - гэта выгоднае дзеянне як у кароткатэрміновай, так і ў доўгатэрміновай перспектыве.
Якую ролю адыгрывае перапрацоўка адходаў у цыркулярнай эканоміцы? Цыркулярная эканоміка ўзнікла як спосаб вырашэння праблем, выкліканых лінейнай эканомікай. Напрыклад, каб вырашыць праблему ўтылізацыі адходаў, якія наносяць не толькі экалагічную, але і эканамічную шкоду, цыркулярная эканоміка прапануе ўключыць адходы ў працэс вытворчасці і арганізаваць так званыя замкнёныя цыклы. Пры такім падыходзе новыя тавары вырабляюцца з тых, што страцілі свае карыстацкія якасці і могуць быць "разабраны" на матэрыялы. Таксама важна адзначыць, што перапрацоўка адходаў эканамічна выгадная і робіць вытворчасць незалежным ад пастаўшчыкоў рэсурсаў.
Каб вырашыць пытанне адходаў, важна іх скарачаць і прадухіляць іх з'яўленне. Напрыклад, выкарыстоўваць абаротную тару, адмаўляцца ад аднаразовай прадукцыі і ўпакоўкі, выбіраць зараджаныя акумулятары замест батарэек. Каб цыркулярная эканоміка была эфектыўнай, у ёй павінны ўдзельнічаць як вытворцы, так і спажыўцы. Апошнія павінны быць зацікаўлены ў тым, каб не выкідваць рэчы, а выкарыстоўваць іх паўторна. У сваю чаргу вытворцы і абслуговыя кампаніі павінны стварыць умовы для паўнавартаснага функцыянавання эканомікі замкнёных цыклаў.
Як цыркулярная эканоміка рэалізуецца ў Беларусі? У нашай краіне ўжо сёння дастаткова прыкладаў ініцыятыў, практык і сэрвісаў, якія дзейнічаюць з апорай на "цыркулярныя" прынцыпы. Акрамя абаротнай тары і рамонтных майстэрняў, якія існуюць ужо доўгі час, развіваецца і шэрынг рэчаў - арандаваць можна літаральна ўсё: ад ровараў да будаўнічага або офіснага абсталявання.
Беларускі і беларусы ўсё часцей адмаўляюцца ад няякасных і аднаразовых тавараў і аддаюць перавагу больш дарагой, але якаснай прадукцыі, лічачы такія ўкладанні больш эканамічна выгаднымі.
У 2021 годзе быў прыняты Нацыянальны план дзеянняў па развіцці "зялёнай" эканомікі ў Рэспубліцы Беларусь на 2021-2025 гады, які змяшчае шырокі спіс прыярытэтных мер, уключаючы, напрыклад, развіццё эканомікі замкнёнага цыкла, арганічнай сельскай гаспадаркі і экалагічнага турызму, электратранспарту і гарадской мабільнасці, а таксама сферы «зялёнага» фінансавання. У 2021 годзе ў Беларусі праходзіў моладзевы форум «Зялёная эканоміка - паспяховая будучыня», дзе маладыя людзі з усёй краіны прапаноўвалі свае ідэі па развіцці зялёнай эканомікі. Азнаёміцца з падрабязнасцямі ты можаш тут.
ЧЭК-ЛІСТ «ЗЯЛЁНЫХ» ГЕРОЯЎ І ГЕРОІНЬ
Сур'ёзная тэма - сур'ёзны чэк-ліст: "Што кожная і кожны з нас можа зрабіць для цыркулярнай эканомікі?"
Разумна спажываць. Калі мы разумеем, што нам важна не валодаць, а эфектыўна карыстацца той ці іншай рэччу, мы робім крок насустрач рацыянальнаму спажыванню. Гэта дазваляе скараціць непатрэбныя выдаткі і прыносіць кароткатэрміновую эканамічную выгаду. Калі мы пачынаем клапаціцца аб прыродных рэсурсах, зводзім да мінімуму колькасць адходаў і адмаўляемся ад аднаразовых рэчаў, мы працуем на доўгатэрміновую перспектыву. Цыркулярная эканоміка мяркуе больш практычнае і рацыянальнае спажыванне, якое спачатку патрабуе больш часу і ўсвядомленасці, але дапамагае скарачаць адходы ў будучыні.
Отдавать предпочтение многоразовым вещам. Напрыклад, шматразовая бутэлька для вады з якаснага перапрацоўваемага матэрыялу будзе каштаваць даражэй, чым дзясятак бутэлек з таннага пластыка. Аднак такое ўкладанне хутка акупіцца, таму што нам не трэба будзе ўвесь час хадзіць за бутыляванай вадой у краму і мы зможам самастойна перазапаўняць гэтую бутэльку дома. Іншы прыклад – выкарыстанне акумулятараў замест батарэек. Гэта зэканоміць час і грошы, а яшчэ - скароціць колькасць небяспечных адходаў.
Выбіраць абдумана. Разбярэмся на прыкладзе пакавання. У ідэале ад пакавання трэба адмаўляцца, а калі гэта немагчыма, спускацца на прыступку уніз у залежнасці ад сітуацыі. (Мал. 1)
Малюнак 1 — Іерархія ўпакоўкі.
Калі табе ўсё ж даводзіцца купляць прадукты ва ўпакоўцы, аддавай перавагу таму варыянту, які не ператворыцца ў адходы. Тут ты можаш падрабязней пачытаць пра экалагічнае пакаванне і ў прыватнасці - пра пакаванне малака.
Малюнак 2 — Пераважнае для перапрацоўкі ўпакоўка малака.
Тут вы можаце праслухаць тэкст модуля:
Гэта перадапошні модуль нашага курса. Адразу жадаем папярэдзіць, што ён будзе адрознівацца ад папярэдніх. У гэтым модулі мала тэорыі і шмат практычнай інфармацыі аб тым, што ты можаш рабіць ужо сёння, каб стаць экадружалюбным чалавекам.
Што такое Мэты ўстойлівага развіцця і чаму гэта важна?
У 2015 годзе сусветныя лідэры дамовіліся аб 17 Мэтах устойлівага развіцця (МУР) для стварэння больш бяспечнага, чыстага і квітнеючага свету да 2030 года.
Мэты ў галіне ўстойлівага развіцця - гэта своеасаблівы заклік да дзеяння для паляпшэння дабрабыту і абароны нашай планеты. Дзяржавы па ўсім свеце прызнаюць, што намаганні па стымуляванні эканамічнага росту трэба прыкладаць паралельна з вырашэннем праблемы беднасці і шэрагу пытанняў у галіне адукацыі, аховы здароўя, сацыяльнай абароны і працаўладкавання, а таксама абаронай навакольнага асяроддзя і барацьбой са змяненнем клімату.
Па сутнасці, Мэты ўстойлівага развіцця - гэта ўзгодненыя на міжнародным узроўні прыярытэты развіцця для ўсяго свету. Хоць у дзяржаў і няма юрыдычных абавязацельстваў па выкананні ЦУР, практычна ўсе краіны свету, у тым ліку Беларусь, заявілі аб сваёй гатоўнасці працаваць над іх дасягненнем.
Мэты ўстойлівага развіцця з'яўляюцца ключавой часткай Позвы 2030 у галіне ўстойлівага развіцця. Кожная мэта складаецца з некалькіх дастаткова канкрэтных задач (усяго іх 169), а кожная задача мае пэўныя індыкатары, па якіх можна будзе меркаваць аб прагрэсе ў іх дасягненні.
Прачытаць больш пра Мэты ўстойлівага развіцця ты можаш тут, а тут - паглядзець ролік.
Чаму гэта важна? Устойлівае развіццё паляпшае ўмовы жыцця людзей у сучаснасці, не ставячы пад пагрозу рэсурсы, якімі будуць карыстацца будучыя пакаленні.
Развіццё не з'яўляецца ўстойлівым, калі мы расходуем або выкарыстоўваем усе рэсурсы, якія ёсць у нашым распараджэнні, нічога не пакідаючы нашым нашчадкам. Каб забяспечыць устойлівае развіццё, нам усім неабходна працаваць над укараненнем сур'ёзных змен, якія дапамогуць пабудаваць больш справядлівае і раўнапраўнае грамадства. Для гэтага лідэры краін павінны заявіць аб прыхільнасці МУР, а прадстаўнікі розных супольнасцяў - выказаць сваё меркаванне па пытаннях, якія тычацца непасрэдна іх. Напрыклад, тут ты можаш пачытаць аб мэтах для дзяцей і моладзі. Кожная і кожны з нас павінны ўнесці свой уклад ва ўстойлівае развіццё, у прыватнасці, праяўляючы паважлівыя адносіны да іншых людзей і нашай планеце.
Як узнікла паняцце ўстойлівага развіцця? Устойлівае развіццё - гэта комплекс сацыяльнага і эканамічнага развіцця, пры якім патрэбы цяперашніх пакаленняў павінны задавальняцца без шкоды для навакольнага асяроддзя і здаровага і бяспечнага жыцця будучых пакаленняў.
Ідэя аб тым, што эканамічны рост і рэсурсы не бязмежныя і чалавеку трэба перагледзець свае адносіны да іх, упершыню з'явілася ў кнізе "Мяжы росту" (Limits To Growth). На аснове даных аб індустрыялізацыі, забруджванні навакольнага асяроддзя, росце насельніцтва і выкарыстанні рэсурсаў, сабраных да 1970 года, каманда вучоных з Масачусецкага інстытута спрагназавала 12 сцэнарыяў развіцця для планеты. Згодна з звычайным сцэнарыем, пры якім спосабы вядзення эканамічнай дзейнасці не зменяцца, рэсурсы Зямлі скончацца да 2070 года.
У афіцыйных дакументах паняцце "ўстойлівае развіццё" ўпершыню з'явілася ў 1987 годзе ў дакладзе "Наша агульная будучыня", падрыхтаваным Камісіяй ААН па навакольным асяроддзі і развіцці. У гэтым дакладзе змяшчаецца ключавая ідэя ўстойлівага развіцця - разглядаць яго як баланс паміж пакаленнямі. Прынцыпы, якіх трэба прытрымлівацца, каб захаваць навакольнае асяроддзе, не зніжаючы пры гэтым узровень жыцця, сусветная супольнасць вызначыла ў 1992 годзе на Міжнароднай канферэнцыі ААН па навакольным асяроддзі і развіцці ў Рыа-дэ-Жанейра. Пасля гэтыя прынцыпы і мэты развіцця тысячагоддзя (МРТ) леглі ў аснову «Павесткі 2030».
Як МУР звязаныя паміж сабой? Усе Мэты звязаны паміж сабой, і цяжка ўявіць, што чалавецтва можа дасягнуць істотнага прагрэсу ў цэлым, не надаючы ўвагі асобным тэмам, напрыклад, адукацыі, барацьбе з голадам або скарачэнню біяразнастайнасці.
Усе МУР узаемазвязаны і ўтвараюць непадзельную сістэму з трыма вымярэннямі: сацыяльным, эканамічным і экалагічным. Дасягненне адной мэты або задачы можа спрыяць дасягненню іншых мэт або задач, і наадварот - нявырашаныя задачы могуць перашкаджаць прагрэсу астатніх МУР.
Экалагічныя пытанні - адны з найважнейшых у агульнай структуры МУР. Існуе каля 80 паказчыкаў Цур, звязаных з навакольным асяроддзем.
Разгледзім асноўныя мэты, звязаныя з прыродай і экадружалюбнасцю. Мы аформілі іх у выглядзе чэк-лістоў, якія табе ўжо добра знаёмыя.
МУР 14 Захаванне марскіх экасістэм
Можа здацца, што гэтая мэта не актуальная для Беларусі, таму што ў нас няма выхаду да мора, але нашыя рэкі з'яўляюцца часткай воднага басейна, і іх чысціня ўплывае на ўвесь сусветны акіян.
Як зрабіць свой унёсак у дасягненне мэты 14:
даведайся больш пра жыццё мораў і акіянаў;
не купляй упрыгожванні і іншыя прадметы, зробленыя з каралаў, марскіх чарапах і іншых насельнікаў мора;
не купляй тавары з пластыка, бо многія з іх аказваюцца ў акіяне і становяцца прычынай гібелі марскіх жывёл;
ўдзельнічай у суботніках на беразе бліжэйшага вадаёма;
купляй экалагічна чыстыя прадукты лакальнага вытворчасці, а таксама рыбу і морапрадукты з экабяспечных крыніц;
пераканайся, што пральная ці посудамыйная машына цалкам загружана перад тым, як яе запусціць;
глядзі фільмы пра акіяны, напрыклад, «Акіяны» (2009), наладжвай абмеркаванні гэтых фільмаў у школе і запрашай спецыялістаў, якія дапамогуць разабрацца ў тэме забруджвання водных аб'ектаў.
МУР 13 Барацьба са змяненнем клімату
Змяненне клімату - самая вядомая і важная экалагічная праблема, якая патрабуе неадкладнай адаптацыі, асабліва ў нашай краіне з-за змены агракліматычных зон і павелічэння экстрэмальных умоў надвор'я.
Як зрабіць свой унёсак у дасягненне мэты 13:
сушы валасы і адзенне натуральным шляхам без дадатковых прыстасаванняў (фен, сушыльная машына і інш.);
арганізуй у сваёй школе пасадку дрэў - яны выпрацоўваюць кісларод і паглынаюць вуглякіслы газ, ты зможаш назіраць за тым, як растуць дрэвы, якія вы пасадзіце;
адключай ад сеткі электрапрыборы, якія не выкарыстоўваюцца;
купляй толькі тое, што трэба на самай справе, - па статыстыцы каля траціны набытых харчовых прадуктаў аказваюцца на сметніку;
гушчару хадзі пешшу, карыстайся роварам і грамадскім транспартам;
прасі бацькоў выбіраць больш энергаэфектыўныя электрапрыборы і энергазберагальныя лямпы;
расказвай пра змену клімату на сваіх старонках у сацыяльных сетках;
еш менш мяса - яго вытворчасць звязана з вялікай колькасцю выкідаў парніковых газаў;
развівай і прыдумляй новыя тэхналогіі, якія дапамогуць захоўваць клімат - магчыма, менавіта ты дапаможаш вырашыць глабальную праблему.
МУР 15 Захаванне экасістэм сушы
Большая частка карэннай расліннасці на нашай планеце знішчана ці мадыфікавана ў выніку чалавечай дзейнасці. Плошча натуральных экасістэм катастрафічна скарацілася, што наносіць непапраўную шкоду біяразнастайнасці нашай планеты.
Як зрабіць свой унёсак у дасягненне мэты 15:
раскажы бацькам, бабулям і дзядулям, што лепш не выкарыстоўваць пестыцыды на прысядзібных участках, таму што яны трапляюць у вадаёмы і наносяць шкоду прыродзе;
замест гэтага можна рабіць кампост - ён узбагачае глебу і служыць добрай заменай хімічным угнаенням;
ясі сезонную гародніну і садавіну — гэта карысна не толькі для твайго здароўя, але і для прыроды;
не купляй тавары, зробленыя з меха і скуры рэдкіх жывёл;
выбірай арганічныя прадукты;
па магчымасці не выкарыстоўвай паперу, а калі ўсё ж прыйшлося - адпраўляй яе на перапрацоўку;
разам з бацькамі вырошчвай зеляніну на падваконніку;
разам з сябрамі арганізуй у сваім горадзе грамадскі агарод ці ствары сваю градку на ўжо існуючым;
купляй тавары, зробленыя з перапрацаванай сыравіны.
Мы прапануем табе, тваім бацькам і сябрам паспрабаваць уладкаваць горад-агарод на падаконніку. Больш парад пра гэта ты можаш знайсці на гэтай старонцы ў Інстаграм.
МУР 6 Чыстая вада і санітарыя
Кожны дзевяты чалавек у свеце не мае доступу да бяспечнай пітной вады, ад якой залежыць агульны стан здароўя чалавека і стан навакольнага асяроддзя. Магчыма, табе падаецца, што для Беларусі гэтая праблема не актуальная, але нават у нашай краіне ёсць рэгіёны, дзе вада можа быць небяспечнай.
Як зрабіць свой унёсак у дасягненне мэты 6:
сачы за тым, каб у цябе дома не працякалі краны - з-за аднаго бягучага крана ў год расходуецца больш за 11 000 л вады;
не злівай у каналізацыю фарбы, хімікаты ці лекі - гэта наносіць шкоду навакольнаму асяроддзю і здароўю людзей;
выключай ваду, пакуль чысціш зубы або намыльваешся ў душы;
прапануй правесці ў сваёй школе акцыю, прымеркаваную да Сусветнага дня водных рэсурсаў (22 сакавіка), і запрасіць спецыяліста, які раскажа, як выкарыстоўваць чыстыя тэхналогіі, каб скараціць спажыванне вады і адмовіцца ад хімічных сродкаў;
дапамагай арганізацыям, якія займаюцца захаваннем водных рэсурсаў, - як правіла, ім заўсёды патрэбныя валанцёры.
Правядзі вечар за праглядам крутога фільма пра балоты Ельні і абавязкова падзяліся новай інфармацыяй з сябрамі!
МУР 7 Недарагая і чыстая энергія
Самая чыстая і экалагічная энергія - тая, якую не вырабілі. Таму самы лепшы спосаб захаваць навакольнае асяроддзе - прадпрымаць меры па энергаэфектыўнасці і энергазберажэнню.
Як зрабіць свой унёсак у дасягненне мэты 7:
сыходзячы з дому, адключай ад сеткі тэлевізар і кампутар;
стань валанцёрам у праектах па выкарыстанні аднаўляльнай энергіі ў сваёй школе і ў горадзе;
прапануй бацькам усталяваць за батарэямі цеплаадбівальныя экраны для захавання цяпла і ўцяпліць вокны і сцены, калі ў доме ёсць цепластраты;
налівай у чайнік столькі вады, колькі трэба закіпяціць менавіта цяпер;
пры падрыхтоўцы ежы накрывай рондаль вечкам - гэта на 75% скарачае энергазатраты на кіпячэнне вады;
прапануй бацькам сціраць у халоднай вадзе - для цёплага мыцця патрабуецца больш энергіі.
МУР 12 Адказнае спажыванне і вытворчасць
З павышэннем ўзроўню жыцця вырас і попыт на ўсе віды спажывецкіх тавараў, ад аднаразовага пакавання да складаных і даўгавечных рэчаў накшталт аўтамабіляў. Іх вытворчасць патрабуе шмат прыродных рэсурсаў, і ў выніку рана ці позна яны ператвараюцца ў адходы.
Як зрабіць свой унёсак у дасягненне мэты 12:
збірай асобна і здавай на перапрацоўку пластык, шкло і паперу;
калі гэта бяспечна, пі вадаправодную ваду;
дамовіцца з аднакласнікамі адзін раз у месяц праводзіць уборку прыродных тэрыторый ад смецця і распаўсюджвай інфармацыю аб важнасці такіх дзеянняў у сваёй школе;
купляй пакамячаныя або пераспелыя садавіна і рабі з іх кактэйлі;
не захоўвай вопратку і рэчы, якімі не карыстаешся, - аддавай іх іншым;
адмоўся ад аднаразовага пакавання;
займайся апсайклінгам і падаўжай жыццё старым рэчам.
Не забудзься спампаваць дадатак «Зялёная карта» і абавязкова раскажы пра яго сваім сябрам і знаёмым. Усе, хто актыўна ім карыстаюцца, атрымліваюць плюсік у карму
Такім чынам, давай замацуем твае веды аб МУР у наступным заданні. Мы схавалі кожную з мэт, якую вывучылі, у карткі мема.
Віншуем! Цяпер ты ведаеш інфармацыю ўсіх модуляў нашага курса па змене клімату і экалагічна дружалюбнаму ладу жыцця і можаш лічыць сябе чалавекам, датычным да ўстойлівага развіцця!
Сёння мы не будзем правяраць твае веды, але папросім прагледзець інфармацыю ўсіх модуляў, каб асвяжыць веды для выканання фінальнага задання.
А перад гэтым - запрашаем цябе ў бонусны модуль курса: ён прысвечаны псіхалагічным і эмацыйным аспектам экалагічнага жыцця.